Một trong những hiện tượng tự nhiên mang sức công phá khủng khiếp nhất mà chúng ta ít hay nhiều đều nghe qua một lần đó chính là sóng thần. Vậy bạn có biết sóng thần là gì? Cách thức hoạt động và nguyên nhân của chúng xuất phát từ đâu chưa. Hãy cùng Công thức 60s tìm hiểu ngay tại bài viết dưới đây nhé!
Sóng thần là gì?
Tsunami là tên gọi của sóng thần, được hình thành do sự dịch chuyển đột ngột của một khối lượng nước biển khổng lồ trên phạm vi rộng tạo thành các đợt sóng. Những nguyên nhân tiềm tàng gây nên hiện tượng sóng thần có thể kể đến chính là: động đất cùng với các biến động địa chất mạnh mẽ diễn ra trên hoặc dưới đáy biển, núi lửa phun trào và thậm chí cả các vụ va chạm thiên thạch trên bề mặt Trái Đất.
Sóng thần cực kỳ nguy hiểm vì nó có thể cướp đi sinh mạng của hành trăm người chỉ trong vài tiếng đồng hồ ngắn ngủi bằng cách nhấn chìm tất cả trong biển nước.
Trong tiếng nhật, từ “tsunami,” tức sóng thần, chứa “tsu” (津) mang nghĩa “cảng” hay “bến” và “nami” (波) có nghĩa là “sóng”. Do ngày xưa, các ngư dân chưa xác định được chính xác nguồn gốc của sóng ngoài khơi, nên đã đặt cái tên này. Chiều cao của sóng thần có thể lên đến vài chục mét và độ rộng lên đến hàng trăm km. Do những đợt sóng thần dâng cao một cách từ từ, nên bạn rất khó có thể nhận biết được chúng nếu đang ở xa bờ.
Nguyên nhân hình thành nên sóng thần
Vậy thì nguyên nhân do đâu mà hình thành sóng thần? Sự dịch chuyển của lượng nước nằm phía trên cùng với sự biến đổi và biến dạng đột ngột của chúng theo phương thẳng đứng sẽ tạo ra sóng thần. Các khu vực tiếp giáp giữa các mảng kiến tạo trên Trái Đất, thường xảy ra các chuyển động lớn theo phương dọc như vậy.
Những va chạm giữa các mảng kiến tạo có thể do động đất phát thành. Các mảng lục địa sẽ trôi trượt xuống dưới nếu một mảng đại dương va chạm với một mảng lục địa. Cuối cùng, các rung động chấn động trong vỏ Trái Đất được tạo ra nhờ áp lực quá mức tác động lên rìa mảng dẫn đến hiện tượng động đất dưới đáy biển.
Bên cạnh đó, sự sụp đổ của núi lửa hoặc lở đất dưới đáy biển cũng có khả năng làm xáo trộn các cột nước, những trầm tích và đá cũng trượt theo sườn núi xuống dưới đáy biển. Ví dụ: một vụ phun trào núi lửa dưới đáy biển sẽ tạo thành các cột nước cao, hình thành nên sóng thần. Để khôi phục trại thái cân bằng, những con sóng này sẽ dịch chuyển di chuyển dưới tác động của trọng lực. Từ đó, các cơn sóng cao sẽ lan rộng ra khắp mặt biển và đại dương như các gợn sóng trên mặt hồ nước.
Từ những năm 1950, người ta đã phát hiện được rằng, hoạt động của núi lửa, lở đất, các vụ va chạm thiên thạch có thể tạo nên các cơn sóng thần quy mô lớn khủng khiếp. Tuy nhiên, những cơn sóng thần kiểu này do quy mô sự kiện nhỏ nên sẽ nhanh chóng suy yếu nếu lan dần đến các bờ biển xa xôi. Đối nghịch với nó, một cơn sóng thần do một vụ lở đất gây ra có thể tạo nên một sự kiện khổng lồ, ảnh hưởng đến toàn mặt đất và đại dương.
Sóng thần có những đặc điểm gì?
Tùy vào từng loại sóng khác nhau mà sóng thàn cũng có những đặc điểm rất riêng biệt. Nhưng hầu hết sóng thần đều có một số điểm chung như: vận chuyển với tốc độ cao, mang trong mình nguồn năng lượng khổng lồ, có thể trải dài và vượt qua những khoảng cách rộng lớn trên đại dương mà không hao hụt quá nhiều năng lượng.
So với vị trí khởi phát, một cơn sóng thần có thể tàn phá trên bờ biển cách xa hàng ngàn km với nó. Thế nên, từ thời điểm nó hình thành cho đến khi tấn công vào bờ, bạn sẽ có khoảng vài tiếng đồng hồ để đối phó. Khoảng cách từ tâm phát sẽ tỉ lệ nghịch với năng lượng trên mỗi mét chiều dài của sóng. Thế nên thời gian xuất hiện sóng thần mới khá lâu so với lúc phát hiện ra địa chấn.
Sóng thần cũng có thể bao gồm các chuỗi sóng với độ cao khác nhau. Đặc biệt, tại các vùng nước sâu, sóng thần có chu kỳ rất lớn, dao động từ vài phút đến vài giờ và chiều dài có thể đạt đến hàng trăm km. Như vậy cũng có thể thấy nó rất khác biệt so với sóng biển thông thường. Sóng biển chỉ có chu kỳ khoảng 10 giây và chiều dài chỉ khoảng từ 100 đến 150 mét mà thôi.
Trên thực tế, bạn khó có thể nhận biết được một đợt sóng thần trên đại dương, vì độ cao của chúng không vượt quá một mét. Mặc dù vận tốc di chuyển qua đại dương của sóng thần có thể lên đến 800km/h nhưng khi đến gần đất liền, đáy biển nông hơn, sóng không còn di chuyển nhanh được như trước nên phần sóng sẽ bắt đầu cao lên và khoảng cách giữa các đợt sóng ngắn lại dần.
Một mặt khác, nếu bạn đang đứng giữa đại dương, bạn sẽ không thể nhận thấy được bất kỳ dấu hiệu nào của sóng thần. Nhưng ở trên bờ thì khác, chiều cao của sóng thần khi vào bờ có thể cao tương đương một tòa nhà 5 tầng hoặc hơn thế nếu địa chấn xảy ra đủ lớn.
Một con sóng trở thành “sóng nước nông” có thể di chuyển với tốc độ bằng căn bậc hai của tích giữa gia tốc trọng trường (9,8 m/s²) và độ sâu của nước. Ví dụ ở biến Thái Bình Dương, có độ sâu trung bình 4000m, một cơn sóng thần di chuyển với tốc độ khoảng 200m/s (720 km/h) và năng lượng hao hụt mà nó tiêu hao không hề đáng kể, ngay cả khi phải di chuyển qua những khoảng cách cực lớn.
Sóng thần khác với sóng thông thường như thế nào?
So với sóng thần, những cơn sóng thông thường được hình thành do các cơn gió thổi trên mặt biển. Cường độ của gió và hướng gió thổi sẽ quyết định độ mạnh của sóng biển. Bước sóng thông thường của sóng sẽ dao động khoảng từ vài chục centimet đến vài chục mét, tốc độ thì khoảng vài km trên giờ cho đến 100km trên giờ.
Thế nên việc sóng thần xuất phát từ các thay đổi địa chấn là điểm khác biệt đầu tiên. Bên cạnh đó, độ cao mới hình thành của sóng thần cũng rất nhỏ so với sóng biển thông thường. Nhưng về bước sóng lại lớn hơn gấp nhiều lần, có thể lên đến vài trăm kilomet. Tốc độ tối đa cũng có thể lên tới 800km/h
Làm sao để nhận biết một cơn sóng thần đang ập đến?
Vậy thì làm sao để nhận biết được một cơn sóng thần đang ập đến. Những dấu hiệu sau đây thường báo trước một cơn sóng thần:
- Nếu bạn cảm thấy không thể đứng vững được do nền đất rung động quá mạnh mẽ. Hoặc có một cơn động đất vừa xuất hiện tại bãi biễn, thì rất có khả năng sẽ có một cơn sóng thần xuất hiện.
- Nước biển sẽ xuất hiện các bong bóng khí gas nổi lên trên, nhìn như nước đang sôi. Và nước biển ấm và nóng bất thường.
- Nước biển bắt đầu có mùi hôi, hoặc mùi xăng dầu nồng nặc.
- Khi tiếp xúc với nước bạn có cảm giác ngứa ngáy, khó chịu.
- Bạn nghe thấy tiếng nổ rất to và nghe thấy phía xa của biển.
- Nước biển bắt đầu rút dần dần một cách rõ rệt.
- Xung quanh bầu trời xuất hiện mây đen và phía đường chân trời xuất hiện một vệt sáng đỏ.
- Khi đến gần bờ, sóng thần sẽ phát ra tiếng như tiếng gầm rú của tàu hỏa.
- Những con chim hải âu có thể đang bay ngược biển để tránh sóng thần.
- Một số đất nước sẽ xuất hiện còi cảnh báo nếu có sóng thần đang ập đến.
Tại sao sóng thần cực kỳ nguy hiểm?
Khi ập vào bờ, có thể sóng thần chỉ là những cơn sóng nhỏ mà thôi. Theo USGS cho biết: ” Khi tiến vào bờ, các cơn sóng thần không tạo ra những đợt sóng như sóng lướt bình thường ở bãi biển cuộn lại. Mà chúng sẽ xuất hiện giống như thủy triều vậy, rất nhanh và mạnh, mực nước biển cũng bắt đầu dâng nhanh, cục bộ.”
Còn nguyên nhân tại sao sóng thần nguy hiểm thì có lẽ bạn đã khá rõ. Một cơn sóng chiều cao hơn 10 mét và chiều dài hàng trăm km, quét sạch mọi thứ trên đường đi thì chắc chắn là nỗi ác mộng của tất cả mọi người rồi.
Đã từng có ghi nhận cho thấy, tại ngoài khơi bờ biển phía Tây Sumatra, Indonesia, năm 2004 có một trận sóng thần với cường độ 9,1–9,3 độ richter. Nguyên nhân là do mảng Ấn Độ bị mảng Miến Điện nhấn chìm, kèm theo đó là một loạt thảm họa sóng thần tàn khốc. Có những cơn sóng cao đến hơn 30 mét, đã gây thương vong cho hơn 230,000 người ở 14 quốc gia khác nhau. Đây cũng được ghi nhận là một trong những thảm họa thiên nhiên khủng khiếp nhất lịch sử. Nhưng cũng chỉ là một trong số nhỏ những thảm họa và bi kịch mà sóng thần gây ra.
Cách ứng phó khi gặp phải thảm họa sóng thần
So với thời xưa, người hiện đại ngày nay đã có rất nhiều cách để cảnh báo và tránh được thảm họa sóng thần. Điển hình nhất có thể kể đến hệ thống cảnh báo sóng thần (TWS). Trên thế giới cũng có một số trung tâm cảnh báo động đất sóng thần đặt dưới sự quản lý của viện địa chất của Mỹ.
Tại Thái Bình Dương và Nam Mỹ cũng có các hệ thống báo động sóng thần. Đặc biệt nhất là tại Nhật Bản – Nơi thường xuyên xuất hiện các hiện tượng thiên nhiên động đất, sóng thần thì hệ thống này còn được phát triển rất nhiều.
Tuy nhiên, những hệ thống này cũng chỉ mang tính tương đối một phần, còn nếu chính xác 100% thì chưa có hệ thống nào có thể phát hiện được khi sóng thần sắp ập đến.
Lời kết
Trên đây là những thông tin mà Công thức 60s đã thu thập được về chủ đề sóng thần là gì? để cung cấp tới cho mọi người cùng tìm hiểu. Cám ơn quý bạn đọc đã theo dõi đến hết bài viết. Xin chào và hẹn gặp lại!
