Để bảo vệ môi trường, điều quan trọng đầu tiên là chúng ta cần hiểu rõ khái niệm môi trường là gì. Chúng ta cần nhận diện các thành phần cấu thành môi trường xung quanh, cũng như đánh giá tác động của nó đối với cuộc sống của con người và các sinh vật khác. Trong bài viết này, Công thức 60s sẽ cùng bạn tìm hiểu về định nghĩa môi trường là gì, lý do cần bảo vệ nó và những nguyên tắc cơ bản trong việc bảo vệ môi trường.
Môi trường là gì?
Trước hết chúng ta hãy cùng tìm hiểu khái niệm môi trường là gì. Môi trường là tất cả những gì tồn tại xung quanh chúng ta, tạo ra các điều kiện cần thiết cho sự sống và phát triển của con người cùng các sinh vật khác. Nó không chỉ bao gồm các yếu tố tự nhiên như không khí, nước, đất đai và các sinh vật, mà còn chứa đựng những thành phần do con người tạo ra như các công trình xây dựng, khu đô thị, hạ tầng và các hoạt động kinh tế, xã hội.
Ngoài ra, môi trường còn bao hàm các khía cạnh vật lý, hóa học, sinh học, cùng với các yếu tố văn hóa và xã hội mà con người hình thành và tương tác. Việc duy trì sự cân bằng và bảo vệ môi trường là điều vô cùng quan trọng để giữ gìn đa dạng sinh học và đảm bảo sức khỏe cũng như chất lượng cuộc sống cho mọi người.
Theo Khoản 1 Điều 3 của Luật Bảo vệ Môi trường 2020, môi trường được định nghĩa là
“Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo bao quanh con người, có ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và sinh vật”.
Một số khái niệm khác liên quan đến môi trường
Sau khi tìm hiểu xong môi trường là gì, chúng ta cũng cần hiểu rõ thêm về một số khái niệm khác liên quan đến môi trường như:
Môi trường nhân tạo là gì?
Môi trường nhân tạo đề cập đến tất cả những yếu tố được con người tạo ra, như các thành phần hóa học và đặc tính vật lý. Những yếu tố này do con người thiết lập và kiểm soát.
Dưới đây là một số ví dụ tiêu biểu về môi trường nhân tạo:
- Tại Singapore, người dân đã xây dựng một khu rừng nhiệt đới dưới dạng công viên Vịnh, nơi mà hầu hết các loại cây tự nhiên không thể sinh trưởng ở quốc đảo này.
- Một ví dụ khác là kho hạt giống được chôn sâu trong lòng một ngọn núi ở quần đảo Na Uy, cách mặt đất 130 m. Kho dự trữ này được thiết kế để bảo vệ những hạt giống quý giá nhất thế giới khỏi thảm họa, nhằm đảm bảo nguồn cung lương thực trong tương lai. Bên cạnh đó, còn nhiều công trình nhân tạo khác mà con người tạo ra, hình thành nên những môi trường sống độc đáo và tách biệt với thế giới tự nhiên.
Môi trường xã hội là gì?
Môi trường xã hội được định nghĩa là các mối quan hệ giữa con người với nhau. Điều này bao gồm những quy định, thỏa thuận, tổ chức và cam kết khác nhau ở nhiều cấp độ. Môi trường xã hội có vai trò hướng dẫn con người trong một khuôn khổ nhất định, từ đó giúp cho sự phát triển diễn ra suôn sẻ, tạo nên sự khác biệt trong cuộc sống của con người so với các loài khác.
Nếu nhìn rộng hơn, môi trường xã hội chính là nơi mà con người là yếu tố chính, tham gia vào và ảnh hưởng đến mọi khía cạnh. Nó bao gồm các lĩnh vực như chính trị, kinh tế, văn hóa, thể thao, lịch sử và giáo dục, tất cả đều hướng tới con người, trở thành nguồn sống và mục tiêu của họ. Khi môi trường xã hội tốt, các yếu tố bên trong sẽ hỗ trợ lẫn nhau, giúp con người được hưởng đầy đủ các quyền như sống, làm việc, cống hiến và tận hưởng cuộc sống. Tuy nhiên, mặt trái của môi trường xã hội lại là sự xuất hiện của các tệ nạn xã hội.
Môi trường sống là gì?
Môi trường sống có thể được xem là không gian mà chúng ta sinh sống, nơi cung cấp tất cả các nguồn tài nguyên tự nhiên. Đây cũng là nơi mà các chất thải từ hoạt động sản xuất và sinh hoạt của con người được tích tụ. Một môi trường sống trong lành sẽ giúp con người duy trì sức khỏe tốt.
Nếu nhìn nhận một cách rộng hơn, môi trường sống còn bao gồm không gian của các loài động vật, thực vật và vi sinh vật… tất cả cùng tồn tại và phát triển trên hành tinh này, tạo nên sự đa dạng của sự sống.
Tiêu chí để phân loại môi trường
Sau khi tìm hiểu môi trường là gì, các khái niệm để hiểu rõ về môi trường cần tìm hiểu về các loại môi trường hay nói cách khác là phân loại môi trường. Theo đó, môi trường được phân loại dựa trên các tiêu chí dưới đây:
Phân loại theo các tác nhân
Theo tiêu chí này, môi trường có thể được chia thành hai loại: môi trường tự nhiên và môi trường nhân tạo. Cụ thể:
- Môi trường tự nhiên (do thiên nhiên hình thành): bao gồm các yếu tố như hồ, sông, biển và rừng.
- Môi trường nhân tạo (do con người tạo ra): ví dụ như công viên, hồ nhân tạo, v.v.
Phân loại theo sự sống
Dựa trên sự sống, môi trường được phân chia như sau:
- Môi trường vật lý: Đây là các thành phần vô sinh trong môi trường tự nhiên, bao gồm thạch quyển, thủy quyển và khí quyển. Nói một cách đơn giản, môi trường vật lý là nơi không có sự sống.
- Môi trường sinh học: Đây là phần hữu sinh của môi trường, nơi có sự sống diễn ra.
Môi trường sinh học bao gồm các hệ sinh thái, quần thể động thực vật, vi sinh vật và cả con người, tất cả đều tồn tại và phát triển dựa trên các yếu tố của môi trường vật lý. Các thành phần này không đứng yên mà luôn diễn ra các quá trình chuyển hóa tự nhiên, dẫn đến một trạng thái cân bằng động.
Khái niệm môi trường sinh học đã tạo ra thuật ngữ môi trường sinh thái (môi trường có sự sống của con người và các sinh vật) để phân biệt với các môi trường không có sinh vật. Tuy nhiên, hầu hết các môi trường đều có sự hiện diện của sinh vật. Do đó, khi nhắc đến môi trường, người ta thường đề cập đến môi trường sinh thái.
Phân loại theo sinh học
Dựa theo các đặc điểm sinh học, môi trường được chia thành những loại sau:
- Hệ vô sinh: Bao gồm đất, nước, không khí cùng với các quá trình lý hóa diễn ra trong đó.
- Hệ hữu sinh hay đa dạng sinh học: Gồm các giới sinh vật với sự phong phú về nguồn gen và chủng loại từ sinh vật bậc thấp đến cao, phân bố khắp toàn cầu.
- Hệ loài người: Đề cập đến mọi hoạt động sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, giải trí, kinh tế và xã hội của con người.
Với cách phân loại này, chúng ta có thể thấy môi trường sinh thái được đánh giá từ nhiều khía cạnh cấu trúc:
- Mối liên hệ một chiều giữa các yếu tố vô sinh (môi trường vật lý) và các yếu tố sinh học (đa dạng sinh học), tức là tác động của sinh vật đến tính chất lý hóa của đất, nước và không khí, và ngược lại.
- Mối liên hệ hai chiều giữa môi trường vật lý và con người, trong đó nghiên cứu về cách sức mạnh trí tuệ của con người ảnh hưởng đến đất, nước và không khí, cũng như cách mà các điều kiện vật lý ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa của con người.
- Mối quan hệ giữa đa dạng sinh học và con người, xem xét cách mà con người tác động đến đa dạng sinh học, và ngược lại, đa dạng sinh học ảnh hưởng đến xã hội qua các lĩnh vực như nông nghiệp, công nghiệp và lâm nghiệp.
Phân loại theo môi trường thành phần (môi trường tài nguyên)
Mỗi loại môi trường đều có cấu trúc và thành phần riêng. Trong số nhiều thành phần, một số đủ điều kiện để được xem như môi trường hoàn chỉnh, được gọi là “môi trường thành phần.” Hiện nay, các môi trường thành phần bao gồm:
- Môi trường đất: Bao gồm các vật chất vô cơ, hữu cơ và các quá trình hình thành đất trong một khu vực nhất định. Mặc dù là một phần của hệ sinh thái, đất cũng có đầy đủ các thành phần để được coi là “môi trường thành phần đất.”
- Môi trường nước: Từ các môi trường vi mô như giọt nước cho đến các môi trường vĩ mô như ao, hồ, sông và đại dương, nơi có sự hiện diện của các loài thủy sinh và các thành phần hóa học.
- Môi trường không khí: Gồm các tầng khí quyển, các dạng vật chất, hạt vô cơ, hữu cơ và vi sinh vật.
Ngoài ra, môi trường cũng có thể được phân loại theo các tiêu chí khác:
- Môi trường theo quyển: Như thạch quyển, khí quyển và thủy quyển.
- Phân loại môi trường theo kích thước không gian: Gồm môi trường vi mô, vĩ mô và trung gian.
- Phân loại môi trường theo lưu vực và mục đích nghiên cứu.
Chức năng và vai trò của môi trường đối với đời sống
Môi trường đóng một vai trò thiết yếu đối với con người cũng như toàn bộ hệ sinh thái. Dưới đây là một số chức năng quan trọng của môi trường:
Nguồn tài nguyên thiên nhiên
Các loại tài nguyên mà môi trường mang lại có thể được phân loại như sau:
- Tài nguyên không tái tạo: Đây là những nguồn tài nguyên có hạn, không thể tự phục hồi hoặc cần rất nhiều thời gian để tái tạo sau khi bị khai thác, như dầu mỏ, khí tự nhiên, than đá, và các khoáng sản như vàng, bạc.
- Tài nguyên tái tạo: Những nguồn tài nguyên này có khả năng phục hồi trong thời gian ngắn hơn, nhờ vào các quá trình tự nhiên hoặc sự can thiệp của con người, như nước, cây cối, đất đai, và năng lượng gió.
- Tài nguyên sinh học: Đây là những tài nguyên sống hoặc đã sống, bao gồm thực vật, động vật và vi sinh vật. Chúng cung cấp thực phẩm, nguyên liệu và năng lượng cho các hoạt động của con người.
- Tài nguyên địa chất: Các loại đá, cát, đất sét và khoáng sản khác được sử dụng trong xây dựng và công nghiệp.
- Tài nguyên nước: Nước là yếu tố thiết yếu cho mọi sinh vật, cần thiết cho nông nghiệp, công nghiệp và nhu cầu cá nhân.
- Tài nguyên không khí: Không khí sạch rất quan trọng cho sức khỏe con người và các hệ sinh thái.
Xử lý chất thải
Môi trường cũng giữ vai trò quan trọng trong việc chứa đựng và xử lý chất thải do con người tạo ra. Dưới đây là một số điểm chính về cách môi trường đảm nhiệm việc này:
- Nơi tiếp nhận chất thải: Môi trường tự nhiên, bao gồm không khí, nước, đất và các hệ sinh thái, là nơi chứa đựng các chất thải từ hoạt động sản xuất, sinh hoạt, nông nghiệp và y tế.
- Phân hủy tự nhiên: Nhiều chất thải hữu cơ có thể bị phân hủy tự nhiên nhờ vào vi sinh vật trong đất hoặc nước, chuyển hóa thành những chất đơn giản hơn như nước, CO2 và các chất dinh dưỡng cho thực vật.
- Lọc và thanh lọc: Đất và nước có khả năng lọc và làm sạch một số chất độc hại, giúp giảm thiểu ảnh hưởng của chúng đến môi trường sống của con người và các sinh vật khác.
- Hấp thụ và trung hòa: Một số hệ sinh thái như rừng và đầm lầy có khả năng hấp thụ ô nhiễm, giúp làm giảm tác động tiêu cực của chúng.
- Tạo nguồn tài nguyên mới: Quá trình tái chế và tái sử dụng chất thải có thể biến chúng thành tài nguyên mới, giảm áp lực lên tài nguyên thiên nhiên và giảm thiểu tác động đến môi trường.
- Giới hạn sức chứa: Mặc dù môi trường có thể xử lý chất thải, nhưng khả năng này không phải là vô hạn. Nếu chất thải vượt quá khả năng tự nhiên của môi trường, sẽ dẫn đến ô nhiễm và các vấn đề nghiêm trọng khác.
Lưu trữ và cung cấp thông tin
Môi trường cũng có vai trò quan trọng trong việc lưu trữ và cung cấp thông tin, hỗ trợ quản lý và bảo tồn môi trường, cũng như ra quyết định kinh tế – xã hội. Môi trường lưu giữ thông tin qua nhiều hình thức khác nhau:
- Hệ sinh thái như ngân hàng dữ liệu: Lưu trữ thông tin về đa dạng sinh học, quy trình sinh thái và sự tương tác giữa các loài.
- Đặc tính hóa học và vật lý: Đất và nước cung cấp thông tin về nguồn gốc, lịch sử hình thành và tác động môi trường, cũng như khả năng hỗ trợ sự sống.
- Chất lượng không khí: Ghi lại thông tin về hoạt động tự nhiên và nhân tạo, giúp nhận diện các vấn đề như ô nhiễm và biến đổi khí hậu.
Bảo vệ con người và sinh vật
Môi trường tự nhiên rất quan trọng cho sự sống của con người và các sinh vật khác trên hành tinh. Dưới đây là một số vai trò mà môi trường đóng góp cho sự sống:
- Cung cấp tài nguyên thiết yếu: Môi trường cung cấp nước, không khí, thực phẩm, nhiên liệu và nhiều tài nguyên khác cần thiết cho cuộc sống.
- Duy trì chu trình sinh học: Các hệ sinh thái như rừng, đại dương và đầm lầy duy trì chu trình carbon, nitơ, oxy và các chu trình sinh học quan trọng cho sự sống.
- Giảm thiểu biến đổi khí hậu: Cây xanh và đại dương hấp thụ CO2, một trong những nguyên nhân chính gây ra biến đổi khí hậu, đồng thời giúp điều chỉnh nhiệt độ và độ ẩm không khí.
- Môi trường sống cho sinh vật: Cung cấp nơi cư trú, thức ăn và điều kiện để sinh sản cho hàng triệu loài sinh vật.
Tại sao cần phải bảo vệ môi trường sống? Trách nhiệm bảo vệ môi trường
Nắm vững về môi trường và các chức năng của nó sẽ giúp chúng ta giải đáp thắc mắc: “Tại sao cần bảo vệ môi trường?”
Môi trường tự nhiên là nguồn cung cấp tài nguyên và năng lượng quý giá cho sản xuất và cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Nó bao gồm đất, nước, không khí, khoáng sản và các dạng năng lượng như ánh sáng và gió, cùng với sản phẩm từ nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp và ngành du lịch.
Hiện tượng nóng lên toàn cầu đang gây ra nhiều tác động tiêu cực đến môi trường sống của con người. Sự gia tăng nhiệt độ dẫn đến băng tan và mực nước biển dâng cao; hàng năm, cơn bão trở nên ngày càng mạnh mẽ, làm tổn hại tầng ozon. Ngoài ra, nhiều loài động vật không kịp thích nghi với sự thay đổi đột ngột của khí hậu có nguy cơ tuyệt chủng.
Khi môi trường bị ô nhiễm, cuộc sống của chúng ta sẽ gặp nhiều nguy hiểm. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe như bệnh phổi, tim mạch, gan, và trẻ em có thể bị ảnh hưởng đến khả năng nhận thức. Do đó, bảo vệ và cải thiện môi trường ô nhiễm là một trong những nhiệm vụ cấp bách hiện nay.
Bảo vệ môi trường là trách nhiệm của tất cả mọi người, không chỉ riêng cá nhân hay nhóm nào. Tuy nhiên, nhiều người vẫn chưa hiểu tại sao việc bảo vệ môi trường lại quan trọng hoặc không biết cách tham gia vào nỗ lực này. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến việc môi trường sống của chúng ta và các loài sinh vật đang bị tổn hại nghiêm trọng.
7 Nguyên tắc trong việc bảo vệ môi trường hiệu quả
Các nguyên tắc bảo vệ môi trường được quy định tại Điều 4 Luật Bảo vệ môi trường 2020 như sau:
- Bảo vệ môi trường là quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của mọi cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân.
- Bảo vệ môi trường là điều kiện, nền tảng, yếu tố trung tâm, tiên quyết cho phát triển kinh tế – xã hội bền vững. Hoạt động bảo vệ môi trường phải gắn kết với phát triển kinh tế, quản lý tài nguyên và được xem xét, đánh giá trong quá trình thực hiện các hoạt động phát triển.
- Bảo vệ môi trường gắn kết hài hòa với an sinh xã hội, quyền trẻ em, bình đẳng giới, bảo đảm quyền mọi người được sống trong môi trường trong lành.
- Hoạt động bảo vệ môi trường phải được tiến hành thường xuyên, công khai, minh bạch; ưu tiên dự báo, phòng ngừa ô nhiễm, sự cố, suy thoái môi trường, quản lý rủi ro về môi trường, giảm thiểu phát sinh chất thải, tăng cường tái sử dụng, tái chế chất thải để khai thác giá trị tài nguyên của chất thải.
- Bảo vệ môi trường phải phù hợp với quy luật, đặc điểm tự nhiên, văn hóa, lịch sử, cơ chế thị trường, trình độ phát triển kinh tế – xã hội; thúc đẩy phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
- Cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân được hưởng lợi từ môi trường có nghĩa vụ đóng góp tài chính cho hoạt động bảo vệ môi trường; gây ô nhiễm, sự cố và suy thoái môi trường phải chi trả, bồi thường thiệt hại, khắc phục, xử lý và chịu trách nhiệm khác theo quy định của pháp luật.
- Hoạt động bảo vệ môi trường bảo đảm không gây phương hại chủ quyền, an ninh và lợi ích quốc gia, gắn liền với bảo vệ môi trường khu vực và toàn cầu.
Những biện pháp bảo vệ môi trường hiện nay
Trên toàn cầu, nhiều biện pháp đang được thực hiện nhằm bảo vệ môi trường, giảm thiểu tác động tiêu cực và đảm bảo sự bền vững cho hành tinh. Dưới đây là một số hành động đơn giản mà ai cũng có thể thực hiện.
Tăng cường trồng cây
Cây xanh đóng vai trò rất quan trọng trong việc tạo ra oxy và hấp thụ carbon dioxide, đồng thời giúp hạn chế xói mòn đất và duy trì sự cân bằng trong hệ sinh thái. Vì vậy, hãy trồng thêm cây cối xung quanh nhà để tận hưởng không khí trong lành mà chúng mang lại, đồng thời góp phần ngăn chặn nạn phá rừng.
Sử dụng vật liệu tự nhiên
Chúng ta có thể giảm lượng khí thải độc hại bằng cách sử dụng năng lượng và phương tiện vận chuyển một cách hiệu quả hơn. Bằng cách lên kế hoạch và thực hiện các biện pháp bảo vệ môi trường, mỗi người có thể tạo ra những thay đổi tích cực, giúp cho môi trường trở nên sạch đẹp hơn.
Chuyển sang năng lượng sạch
Việc sử dụng năng lượng tái tạo, như năng lượng gió và năng lượng mặt trời, là rất cần thiết. Những nguồn năng lượng này được xem là sạch vì không sản sinh khí thải nhà kính như nhiên liệu hóa thạch.
Tiết kiệm điện năng
Thói quen để phích cắm trong ổ điện khi không sử dụng thiết bị có thể gây lãng phí điện năng, vì nhiều thiết bị vẫn tiêu thụ điện ngay cả khi ở chế độ chờ. Vì vậy, hãy nhớ rút phích cắm hoặc tắt nguồn khi không cần thiết.
Giảm sử dụng túi nilon
Túi nilon mất hàng trăm đến hàng ngàn năm để phân hủy và có thể tồn tại lâu dài trong môi trường, gây hại cho con người và nhiều loài sinh vật trong nước và biển. Quá trình sản xuất 100 triệu túi nhựa tiêu tốn đến 12 triệu thùng dầu. Do đó, hãy thay thế túi nilon bằng giấy, lá, giỏ tre hoặc nứa để đóng gói sản phẩm.
Kết luận
Hy vọng rằng bài viết về môi trường là gì của Công thức 60s phía trên sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về môi trường và nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo vệ nó cho bản thân và các thế hệ tương lai. Hãy chủ động bảo vệ môi trường trong từng hành động nhỏ hàng ngày!
